Ở NƠI MỞ LỜI

Trong Poetics of Relation, triết gia Édouard Glissant lên tiếng cho “quyền được mơ hồ” như một cách phản kháng lại sự thống trị của tính hiển ngôn và dễ đọc, cho rằng lời nói không nhất thiết phải được hiểu một cách tường minh, được định nghĩa và tiêu thụ; thay vào đó, ông hoan nghênh sự phức tạp và khó cắt nghĩa trong trải nghiệm sống của con người trên khắp thế giới. Trong một cuộc phỏng vấn, nhà lý luận Trịnh T. Minh Hà cũng gợi nhớ đến suy nghĩ này của Glissant khi mô tả cách “nói gần” và những ứng dụng của lời nói gián tiếp. Xét về ứng dụng thực tế, liệu chúng ta có thể nhận diện đâu là những cách nói và cách viết không cố gắng định nghĩa, phân loại, hay chiếm hữu, mà đơn giản chính là tiếng nói tồn tại giữa đời sống? Chúng ta có thể tìm ở đâu để thấy một nơi mà trong đó Tiếng Việt được vùng vẫy, né tránh, và quanh co?

Ở Nơi Mở Lời hoà vào dòng dịch chuyển của ý thức phi thực dân và bản thể học (ontology) để tiến gần đến quyền được mơ hồ của ngôn ngữ—như khi Gilles Deleuze kêu gọi “lấy con chữ làm ngọn đuốc,” đặc biệt là trong bối cảnh hậu thuộc địa khi “đã không còn tiếng mẹ đẻ, mà chỉ còn sự cưỡng đoạt quyền lực bởi thứ ngôn ngữ độc tôn nhất” (Deleuze và Guattari). Thông qua các tác phẩm của Hương Ngô, Trương Tân, Danh Võ, Jacqueline Hoàng Nguyễn, Ưu Đàm, và Phạm Ngọc Dương, trưng bày này tôn vinh tính bất khả tri (unknowability) và bất khả dịch (untranslatability) của văn hoá Việt Nam cũng như các lát cắt lịch sử Tiếng Việt, từ truyền miệng, viết lách, đến thi ca. Quy tụ các tác phẩm thuộc nhiều hình thức thực hành khác nhau, trải dài qua các điểm mốc không gian và thời gian, Ở Nơi Mở Lời tìm cách kiến tạo từ sự mơ hồ, lời khước từ hay hành động mã hóa, qua đó đề xuất các ngôn ngữ thị giác đa dạng của nghệ sĩ Việt Nam như một phương thức khác để giao tiếp, kết nối và thấu hiểu.

-Sofia Thiệu D'Amico

Trích dẫn:
Don Mee Choi, Translation is a Mode = Translation is an Anti-neocolonial Mode (Ugly Duckling Press, 2020), 5-6.
Gilles Deleuze, The Logic of Sense, dịch Mark Lester with Charles Stivale (Columbia University Press, 1990), 89.